مـقالات ســایت
ایران و یونان قرن ها پیش از میلاد مسیح دارای فرهنگ درخشانی بوده اند ولی مقایسه این دو کشور به خوبی نشان می دهد که ایران دارای قدمت دیرینه تری از یونان در فرهنگ و ورزش است . گرچه بسیاری از آثار فرهنگی و ورزشی ارزشمند که تاکنون در نقاط گوناگون ایران به دست آمده اند ، نشان دهنده عظمت فرهنگ و ورزش در ایران باستان هستند . با این همه ، هنوز بسیاری از آثار ورزشی ایران باستان در دل خاک نهفته اند که به کشف و پژوهش جدی درباره آن ها نیاز است .
با توجه به نوشته های مورخان و آثاری که تاکنون از ورزش های ایرانی در دوره باستان به دست آمده . مسلم شده است که ورزش های اسب سواری ، ارابه رانی ، تیراندازی ، شمشیر بازی ، کشتی ، پرتاب نیزه ، ژیمناستیک ، مشت زنی و به ویژه چوگان و هاکی در ایران تاریخی بیش از سه هزار سال دارند .
کهن ترین نوشته هایی که درباره ورزش ایران باستان موجود است ، از دو مورخ یونانی هردوت و گزنفون است که در آثار خود به آموزش و مسابقات ورزشی مختلف در ایران از جمله اسب سواری ، تیراندازی و به ویژه محتوای اخلاقی و تربیتی ورزش در ایران باستان اشاره کرده اند .
بزرگ ترین مورخ تاریخ ورزش جهان ، مرحوم پرفسور دیم ، بنیان گذار و رییس دانشگاه ورزش آلمان در کتب تاریخی مختلف خود از جمله تاریخ ورزش جهان و بازی های با اسب در آسیا ، از ایرانیان به عنوان ملتی یاد می کند که اسب را برای انجام مسابقات اسب سواری ، ارابه رانی و چوگان ، که ابتدا روی زمینی بازی می شده ( هاکی ) ، تربیت می کرده اند . او در کتاب تاریخ ورزش جهان به صراحت اشاره کرده است که ایرانیان نخستین ملتی هستند که سنگ بنای چوگان را به عنوان قدیمی ترین بازی گروهی (تیمی) گذاشته اند و پس از انتقال آن به اروپا نمونه ای بوده که براساس آن سایر بازی های گروهی شکل گرفته اند . او در کتاب خود می نويسد « گرچه چوگان در ایران ورزش سلاطین و خاندان آن ها بوده ولی می توان آن را « سلطان بازی ها » نامید .
طبری مورخ بزرگ و نام دار ایرانی در کتاب تاریخ خود ، درباره ورزش در ایران باستان اشاره کرده و آن را یک رویداد تاریخی مهمی دانسته است . او می نويسد که : پس از آنکه اسکندر در یونان به قدرت رسید از کشورهای مختلفی که تابع ایران بودند خواست تا از پرداخت خراج به دولت مرکزی ایران خودداری کنند . دارا ( داریوش سوم ) پس از شنیدن این خبر دستور داد که یک توپ و یک چوب بازی چوگان (راکت ) از استخوان بسازند و سپس آن ها را با پیام زیر برای اسکندر فرستاد :
« گرچه از بازی با این راکت و توپ اطلاعی نداری ولی بهتر می توانی با آن ها بازی کنی تا در اجرای فرمانی که داده ای » .
طبری به مانند دیگر مورخان اضافه می کند که اسکندر این هدیه را پذیرفت اما به کنایه گفت : « من خودم چوگان هستم و کره زمین ( توپ) من » .
ارسال چوگان و توپ از طرف پادشاه ایران ، نشان دهنده این واقعیت است که در ایران باستان برای بازی با توپ ( چوگان و هاکی ) ارزش و اهمیت ویژه ای قائل بوده اند .
در منابع تاریخی اروپائیان درباره این دو بازی چوگان و هاکی آمده که بازی چوگان به وسیله افسران فرانسوی در طول جنگ های صلیبی از قسطنطنیه ( استانبول فعلی ) به اروپا منتقل شده و بازی هاکی بعد از حمله اعراب به ایران به وسیله مهاجران زردشتی به هندوستان به این کشور منتقل و از این کشور توسط اروپائیان به اروپا منتقل شده و در کشورهای اروپایی عمومیت پیدا کرده است .
یک جهانگرد فرانسوی بنام تاورنیه در سفر خود در سده 16 میلادی به ایران در آثار خود اشاره کرده است که در ایران مسابقات دو برای انتخاب بهترین دونده به عنوان پیک انجام می شده است . او درباره آموزش و تمرین انواع دو از سنین نوجوانی برای مسافت 1 تا 3 مایل و از سن 18 سالگی با سرعت و مسافت بیشتر نوشته است . او اضافه می کند که مسابقات هاکی و چوگان در محلی به نام میدان انجام می شده ؛ او همچنین به مسابقه دوی صحرانوردی در ایران که از طلوع تا غروب آفتاب بوده ، اشاره می کند .
دیگر سیاح فرانسوی در سده 16 میلادی ، به نام ژان شارکلن درباره انجام مسابقات دو به مسافت 1000 متر و 2700 متر نوشته است . جهانگردان دیگری که در سده 19 میلادی به ایران سفر کرده اند نیز به انجام مسابقات دو 1000 متر و 2700متر اشاره کرده و بیان می کنند که ، در یک نوع مسابقه اسب سواری ، اسب سواران در طول مسابقه سعی می کردند سایر حریفان شرکت کننده را از اسب پایین بکشند و آخرین نفری که روی اسب می ماند برنده مسابقه محسوب می شده است . درباره ورزش باستانی ایران ، زورخانه ، که قدمتی بیش از سه هزار سال دارد نیاز به توضیح نیست ؛ زیرا ایرانیان با این ورزش و مسابقه تاریخی آن آشنایی دارند ولی به طور مختصر اشاره می شود که ورزش زورخانه یکی از کهن ترین ورزش های جهان است که با نام ، نشان ، آداب ، رسوم ، زبان و خصلت های ایرانیان به دیگر کشورهای جهان راه یافته است . شاعران نامی ایران چون فردوسی و سعدی در آثار ارزنده خود به این ورزش و قهرمانان آن اشاره کرده اند . در کتابخانه ملی فرانسه در پاریس دستخطی مربوط به سال 1875 میلادی از علی اکبر بن مهدی از کاشان همراه با 83 تصویر موجود است ، که در آن ورزش زورخانه به طور معمول و پیوسته ، نوشته شده و علاوه بر تمرینات ، آواز مرشد و نواختن ضرب و ساز یاد شده است . این نویسنده به ویژه اشاره کرده که در پایان ورزش زورخانه مسابقه کشتی و مشت زنی انجام می شده است .
اثر دیگری درباره ورزش زورخانه در موزه بریتانیا نگهداری می شود که قطعه ای از مثنوی مربوط به سال 1734 میلادی است . نویسنده این اثر میر عبدالعلی نجات از کاشان است که وی نیز ضمن شرح حرکات وتمرینات ورزش زورخانه از مشت مال ورزشکاران با روغن بادام و یاسمن ، ضرب و آواز مرشد یاد کرده است .
اولین فردی که پس از جنگ جهانی دوم برای آشنا ساختن ورزش باستنی زورخانه در بیش از 40 کشور جهان تلاشی خستگی ناپذیر و مداوم داشت ، کاظم کاظمینی ، مدیر باشگاه ورزشی بانک ملی ایران، است . وی با زحمات و تلاش های زیادی ورزشکاران زورخانه را به کشورهای خارجی برد و شخصیت های ورزشی و ملل مختلف را با ورزش باستانی زورخانه آشنا ساخت و حتی در حضور بسیاری از شخصیت های سیاسی که از ایران دیدن کردند، این ورزش نشان داده شد . خدمات ارزنده و پرارزش وی در شناساندن ورزش زورخانه به جهانیان بخش مهمی از تاریخ این ورزش است .
مرحوم پرفسور کارل دیم مورخ بزرگ تاریخ ورزش در کتاب تاریخ ورزش خود بخش مهمی از آن را به معرفی ورزش زورخانه به آلمان دعوت شدند . این گروه در شهرهای کلن ، فرانکفورت و هامبورگ برای اولین بار علاقمندان به ورزش در آلمان را با ورزش زورخانه آشنا ساختند .
برای اولین بار در تاریخ ورزش زورخانه ، این ورزش در یک کنگره بین المللی در مردادماه 1352 مطرح شد . در این کنگره نمایندگان بیش از 76 کشور جهان شرکت داشتند .
یکی از ویژگی های برجسته ورزش در ایران باستان که از لحاظ قدمت تاریخی در نوع خود بی نظیر است ، همراهی کردن حرکات ورزشی با موسیقی است . نواختن ضرب و آواز مرشد بخش مهمی از ورزش زورخانه بوده و خواهد بود و بدون آن انجام تمرینات ورزش باستانی غیرممکن است . در ایران باستان تنها ورزش باستانی نبود که با موسیقی همراهی می شد بلکه همان گونه که در روی جام ارّجان در بهبهان نشان داده شده و حدود بیش از 1000 سال قدمت تاریخی دارد نوازندگان چنگ و طبل (دف) در هنگام انجام حرکات ورزشی به خوبی دیده می شوند . موسیقی ورزشی در دوره باستان و از آن میان در رشته هایی مانند زورخانه اهمیت فراوان داشته که البته با ساز رزمی نیز هم آوا بوده است . همچنین در جام ارّجان بهبهان انجام حرکات مختلف ورزشی با روش بردن آتش به عنوان سمبل بازی های ورزشی به خوبی مشاهده می شود . این سنت ورزش ایران باستان هم بعدها به یونان منتقل شد و همراه با اجرای بازی های المپیک آتش هم روشن می کردند و تاکنون نیز در مراسم بازی های المپیک انجام می شود که به (آتش المپیک ) معروف است .
یکی از آثار مستند و بی نظیر مربوط به ورزش در ایران باستان که توسط باستان شناسان اروپایی و ایرانی در محلی بنام حسنلو در نقده آذربایجان کشف شده است ، « جام طلایی حسنلو » است . این جام طلایی که دارای صحنه های مختلف ورزشی است ، طبق نظریه باستان شناسان دارای قدمتی حدود 3500 ساله و به عبارت دیگر مربوط به 1500 سال پیش از میلاد مسیح است . برروی این جام مسابقه ارابه رانی و به ویژه صحنه ای از یک مسابقه مشت زنی که مشت زنان دستکش مخصوص مشت زنی به دست دارند به خوبی مشاهده می شود . این صحنه مسابقه مشت زنی قدیمی ترین و مهم ترین اثر از تاریخ ورزش مشت زنی در جهان است .
در این جام دو حریف در حالی که روبروی یکدیگر ایستاده اند و دستکش مخصوص مشت زنی به دست دارند به خوبی دیده می شوند . صحنه ورزشی دیگری که در این جام نشان داده شده تناسب و زیبایی اندام یک ورزشکار است که دارای شانه های پهن ، سینه های ورزیده ، کمر باریک و ران های عضلانی است . این صحنه ورزشی به خوبی گویای این واقعیت است که در 3500 سال پیش ورزش در ایران مورد توجه بوده است . تناسب اندامی که د ر این صحنه از بدن یک ورزشکار مشاهده می شود با داده های علمی پزشکی –ورزشی ، به عنوان یک بدن ورزیده کاملاً مطابقت دارد .
تصویر جام حسنلو و شرح صحنه های ورزشی آن یکی از اسناد و مدارکی بودند که نگارنده در پایان نامه دوره کارشناسی ارشد خود در رشته ورزش در دانشگاه ورزشی کلن آلمان برای اثبات نظریه خود مبنی بر اینکه « ریشه های بازی های المپیک را باید در ایران جستجو کرد » ، ارائه داد . این پایان نامه از طرف مرحوم پرفسور دیم ، رئیس دانشگاه ورزشی کلن ، با درجه عالی پذیرفته شد .
با توجه به واقعیت های ورزشی در ایران باستان که به اختصار به آن ها اشاره شد و که بین جشن های ورزشی در ایران باستان و بازی های المپیک یونان وجود مشترکی وجود دارد در خاتمه یکبار دیگر اشاره می شود که تربیت اسب ، مسابقات اسب سواری ، ارابه رانی چوگان ، هاکی ، مشت زنی ، کشتی ، پرتاب نیزه ، تیراندازی ، دو ، حرکات ژیمناستیک روی زمین ، انتخاب آتش به عنوان سمبل بازی های ورزشی و نواختن موسیقی هنگام انجام تمرینات و مسابقات ورزشی حداقل 400 سال قبل از اولین جشن بازی های المپیک یونان ، در ایران زمین انجام می شدند . این گونه مراسم های ورزشی در طول 4 قرن به تدریج به یونان منتقل شده اند . بنابراین به جرأت می توان گفت که : « ریشه های بازی های المپیک را باید در ایران جستجو کرد » .
نگارنده یقین دارد که با توجه به فرهنگ و تمدن غنی و شکوفای ایرانیان ، باستان شناسان ایرانی چون گذشته موفق خواهند شد آثار جدیدی را از دل خاک بیرون بیاورند که بیش از گذشته اثرگذاری ایرانیان در تکوین ورزش جهان را نشان دهند و صفحات تازه ای به تاریخ ، فرهنگ و ورزش در ایران باستان اضافه و باعث افتخارات بیشتری برای فرهنگ كهن ایران خواهند شد .
پروفسور سیروس جاوید
حمیدرضا نوراه:
تست ارسال نظرات